HABİLHAN PEHLİVANLI


Osmanlı?yı yıkan, Türkiye Cumhuriyeti?ni kuran fikir: Milliyetçilik (3)

Osmanlı?yı yıkan, Türkiye Cumhuriyeti?ni kuran fikir: Milliyetçilik (3)


(Dünden Devam)

İster Avrupa?da doğan ?modern milliyetçilik? fikrini, ister Türk Milletinin kökenlerinden getirdiği ?Türk Milliyetçiliği?ni ele alalım, milliyetçilik, dil, ırk ve kültür bağı ile ilgili bir olgudur. Din bu olgunun içerisinde ?kültür? bölümünde yer alabilir. Ancak dil ve ırk birliğini hiçe sayan bir ?milliyetçilik? fikrinin yaşaması mümkün değildir. Nitekim yaşamamıştır!

Davison?un?1876 yılına gelindiğinde, Mithat Paşa?nın liderliğinde bazı üst düzey devlet adamları, Balkanlarda yeniden alenî bir isyan başladığında, anayasayı tekrar incelediler. 8. Madde, dini ya da mezhebi ne olursa olsun, istisnasız, tüm unsurları ?Osmanlı? olarak adlandırma şartını getiriyordu. Ayrıca anayasa, Osmanlıların tüm haklarını da ayrıntılı bir şekilde belirliyordu. Yasal ve siyasî manada, tüm Osmanlı unsurlarının resmî eşitliğini öngören bu gelişmeye, imparatorluğa daha hissî ilavelerin telkin edilmesi çabası da eşlik etti.

Topluluklar o kadar çok çeşitliydi ki, Osmanlı milliyetçiliğinden bahsetme ihtimali bile yoktu. Fakat Osmanlı vatanseverliği, belki de daha mümkün görünüyordu. 1870?lerin idareci devlet adamlarının ve gazetecilerinin bazıları genel bir ?anavatan? ifadesinin kullanımını teşvik etti. Osmanlı devlet adamlarının ikinci bir tepkisi de azınlıklara verilen ve hatta sürekli genişletilen haklar ve imtiyazlardı. Öte yandan da bu gruplara ırk(ulus) olarak değil millet olarak muamele edilmesiydi. Daha önceden Hıristiyanlara ve diğer gayri Müslimlere tanınan ?tüm imtiyazlar ve dinî muafiyetler?, 1856?daki Hatt-ı Hûmayun?da teyit edildi. Daha da ötesi, her milletin içyapısı, mensuplarına karşı daha sorumlu olacak şekilde düzenlenirken, aksine kilise hiyerarşisine yönelik dinî kontrol azaltıldı. Bu tür reformlar, 1860?ta Yunan, Ermeni ve Yahudi milletine uygulandı.?tespitinde, bu fikrin ülkeyi parçalanmaktan kurtarma özelliğinin olmadığı çok bariz bir şekilde görülmektedir. Çünkü Ermeni ve Yahudilere bile tanınan imtiyazlardan zerre kadar pay alamayan tek millet Türk milleti idi!

Ara çözüm olarak, tüm milliyetçi ayaklanmalara karşı şiddet kullanımı için ise ?yeterince? geç kalınmıştı.

Roderic Davison, aynı makalede ülkenin kurtuluşu(!) için artık hangi devletlerin ne gibi ?çözüm? önerileri sunduğunu alaycı bir dille şöyle ifade ediyor: ?Geleneksel düşmandan geldiği için oldukça şüpheyle yaklaşılan 1867 Rus planına göre, Osmanlı devletinin milliyetçilik temellerine göre özerk bölgeler ayrılması teklif ediliyordu. Muhtemelen bir zamanlar ileri sürülen ve sürekli büyüyen Panslavizm duygusu ve Balkan milletleri krizi imparatorluğun çözülmesini hızlandırmak için planlanmıştı.? Böyle bir fikre, Rus planını tersine çevirecek bir mantıkla yaklaşıldığını iddia edebilecek bir koz olarak bakan, zamanın müzmin Avrupacı devlet adamlarının yaklaşımına da, ?Federal bir proje, Osmanlı hükümetinin en üst seviyesinde çok kısa bir süre ele alındı. Görünüşte bu fikir Osmanlı?da Eyalet Valiliği yapmış ve 1872?de sadrazam olmuş reformcu Mithat Paşa ve onun Dışişleri Bakanı Halil Şerif Paşa?nın fikirleriydi. İlham kaynakları da bir önceki yıl Bismarck tarafından yaratılan Alman İmparatorluğu idi. Projeye göre, nasıl ki Bavyera ve Württemberg Berlin?e bağlandıysa, Romen Prenslikleri ve Sırbistan da İstanbul?a bağlanacaktı. Askerî güçleri de imparatorluğun emrinde olacaktı. Bu plan, doğal olarak Romanya ve Sırbistan?dan olduğu kadar, Rus büyükelçiliğinden de tepki aldı. Bu plan da herhangi bir iz bırakmadan rafa kaldırıldı.?şeklinde yer vermiştir, ünlü tarihçi Roderic Davison. Tabi bu noktada ?çözüm? olarak gösterilen ve hatta birleştirici güç olarak öne sürülen eyalet fikrinin nasıl bir ?çözülmeye? yol açacağı ilerleyen yıllarda gün yüzüne çıkmıştır. Bu noktada ?Tarih tekerrürden ibarettir. Ancak ibret alınsa, hiç tekerrür eder mi?? sözünü kulaklarımıza küpe yaparak ve günümüze uyarlayarak değerlendirmemiz oldukça faydalı olacaktır!.. (Devamı Yarın)

  • Perşembe 21.8 ° / 3.4 ° Güneşli
  • Cuma 19.5 ° / 7.9 ° Bölgesel düzensiz yağmur yağışlı
  • Cumartesi 22 ° / 7.5 ° Güneşli